Jednym z pierwszych objawów obserwowanych u osób z anoreksją jest zanik lub brak miesiączki. Często jest to symptom zauważany przed niepokojącą utratą masy ciała, zwłaszcza jeśli osoba chora nosi luźniejszy ubiór. Na problem zaburzeń miesiączkowania u osób z anoreksją można spojrzeć dwutorowo - z jednej strony jako konsekwencję restrykcji żywieniowych, a z drugiej jako cel, do którego dążą młode kobiety z tym zaburzeniem odżywiania. W poniższym artykule przybliżę tło biologiczne oraz mechanizmy psychologiczne, które mogą prowadzić do utraty miesiączki.
Niedożywienie a zanik miesiączki
Z biologicznego punktu widzenia zanik miesiączki może być konsekwencją niedoboru energii dostępnej (więcej na ten temat przeczytasz TU). Menstruacja jest sygnałem gotowości do zajścia w ciążę. Ciąża jest stanem bardzo wymagającym pod kątem energetycznym, stąd organizm dąży do niej tylko w okresach dostatku. Głęboka restrykcja kaloryczna towarzysząca anoreksji sprawia, że ciało uruchamia tryb przetrwania - metabolizm zwalnia (m.in. za sprawą ograniczenia produkcji hormonów tarczycy) oraz wyłączane są procesy kosztowne energetycznie, nieniezbędne do przetrwania - w tym cykl menstruacyjny.
W konsekwencji niedożywienia dochodzi do znacznego zmniejszenia produkcji hormonów gonadotropowych - LH i FSH w przysadce mózgowej. LH i FSH są kluczowe dla prawidłowego funkcjonowania jajników i cyklu menstruacyjnego. Uczestniczą w produkcji hormonów płciowych tj. estrogeny i progesteron. Łatwo wywnioskować, że bez LH i FSH nie ma miesiączki.
Pod kątem równowagi hormonów płciowych istotną rolę odgrywa także tkanka tłuszczowa. Ten czynny hormonalnie narząd uczestniczy w produkcji estrogenów, a niedobór estrogenów skutkuje zaburzeniami miesiączkowania.
Problemy z produkcją hormonów mogą także wynikać wprost z niedoboru składników odżywczych kluczowych do ich wytwarzania, tj. żelazo, cynk, witamina D czy kwas foliowy. Popularną praktyką wśród osób z anoreksją jest ograniczanie podaży tłuszczów, które są kluczowym budulcem do syntezy hormonów płciowych (hormony płciowe określane są mianem steroidowych, co oznacza że mają komponentę tłuszczową).
Warto podkreślić, że w przypadku głębokiego zaburzenia funkcjonowania gospodarki hormonalnej w przebiegu anoreksji, nie wystarczy “tylko” jeść więcej, aby organizm wrócił do równowagi. W odzyskaniu miesiączki kluczowe jest poczucie bezpieczeństwa - zarówno pod kątem stanu odżywienia (głód postrzegany jest jako niebezpieczeństwo) jak i stanu emocjonalnego. Często elementem koniecznym jest uzupełnienie głębokich niedoborów komórkowych odpowiednią dietą i suplementacją, tak aby zapewnić substraty do syntezy hormonów.
Zanik miesiączki - przyczyna czy skutek
O ile biologiczne i hormonalne podłoże zaniku miesiączki w przebiegu anoreksji wydaje się logiczne i zrozumiałe, o tyle istnieje uzasadnione podejrzenie, że chęć zatrzymania cyklu miesięcznego może być przyczyną ograniczania jedzenia u niektórych kobiet cierpiących na anoreksję. Stąd możemy zadać sobie pytanie - czy brak miesiączki jest skutkiem, czy może być celem drastycznego ograniczenia jedzenia w przebiegu anoreksji?
Rola miesiączki w budowaniu tożsamości
Aby móc zastanawiać się nad znaczeniem amenorrhea (z ang. brak miesiączki) w przebiegu anoreksji, warto najpierw powiedzieć jaką rolę spełnia miesiączka w budowaniu tożsamości kobiecej. Cykl miesiączkowy wpływa zarówno na sfery fizyczne, jak i psychospołeczne kobiety, kształtując jej doświadczenie i postrzeganie samej siebie. Miesiączka stanowi swego rodzaju symboliczny moment przejścia w dorosłość, w którym dziewczynka staje się kobietą. Towarzyszą jej także widoczne zmiany w ciele - rozwój piersi, charakterystyczny rozkład tkanki tłuszczowej (mówiąc prosto “nabieranie kobiecych kształtów”). Miesiączka to moment przekształcania ról społecznych - dziewczynka staje się kobietą, dziecko staje się dorosłym, pojawia się perspektywa wejścia w rolę matki. To moment trudny, swego rodzaju wejście w nieznane, związane z niczym innym jak utratą kontroli. Dziewczynka opuszcza bezpieczne zakątki i wyrusza w nowy rozdział swojego życia, pełen nieznanych wyzwań.
Postrzeganie miesiączki przez osoby z anoreksją
U dziewcząt cierpiących na anoreksję obserwuję często niezgodę na zmiany zachodzące w ciele w związku z dojrzewaniem. Dojrzewającym dziewczynkom towarzyszy wstyd i lęk przed kobiecymi kształtami. Z anoreksji robią swego rodzaju kokon, chroniący zalęknione dziecko przed zmianami podążającymi za wejściem w dorosłość. Zamknięta w ciele małej dziewczynki młoda kobieta chroni się przed dorosłym życiem, którego panicznie się boi. Lęk przed dorosłością swoje korzenie znajduje często w przekonaniach krążących w środowisku rodzinnym - bycie dorosłym postrzegane jest jako trudne i obciążające, a dorosły świat jako okrutny i niesprawiedliwy.
Zmiana etapu rozwojowego wiąże się z utratą kontroli, której osoby z anoreksją często szukają w swojej chorobie. Niedożywienie ma na celu przejęcie władzy nad biologicznymi funkcjami ciała, zahamowanie jego rozwoju, uciszenie seksualności - zatrzymanie się w bezpiecznej znanej roli.
Anoreksja bywa także ucieczką od roli matki. Dojrzewająca kobieta zaczyna zauważać zachodzące w niej zmiany i uświadamiać sobie, że ich celem jest przygotowanie do stworzenia nowego życia. Choroba staje się wyrazem sprzeciwu przed rolą, w której nastolatka nie chce się widzieć.
Z zatrzymaniem siebie w roli dziecka wiąże się jeszcze jeden aspekt. Osoby z anoreksją mogą dążyć do odzyskania (lub zachowania) dziecięcego ciała, aby wraz z nim otrzymać miłość i troskę, których nie doświadczały w czasie dzieciństwa. Okres dziecięcy kojarzy się z bezpieczeństwem, wsparciem i opieką. Braki emocjonalne w okresie dzieciństwa mogą utrudniać lub uniemożliwiać przejście do kolejnego etapu rozwoju emocjonalnego. Perspektywa utraty wsparcia w okresie dojrzewania może prowokować młode dziewczęta do “zatrzymania ciała w czasie”, aby znaleźć się w momencie, w którym byłyby kochane i bezpieczne. Dziecięce ciało pozwala pozostać młodej dziewczynie w roli osoby słabej, potrzebującej opieki. Z tej perspektywy brak miesiączki staje się korzyścią. Perspektywa utraty tego autu dokłada swoją cegiełkę do chęci tkwienia w chorobie.
W procesie terapii anoreksji niezwykle ważne jest odpowiednie przeprowadzenie osoby chorej przez wszystkie etapy procesu terapeutycznego, tak aby odzyskaniu miesiączki towarzyszyła wewnętrzna zgoda na jej powrót i “wejście w dorosłość oraz w kobiecość”. Jeśli krwawienie pojawi się jako efekt przymusowego i gwałtownego leczenia, może być postrzegane przez osobę chorą jako porażka i pretekst do jeszcze bardziej restrykcyjnej diety, a w skrajnych przypadkach prowokować samookaleczanie czy próby samobójcze.
Miesiączka a relacja z ojcem
Pozwolę sobie podzielić się wnioskami z mojej własnej praktyki. Często obserwuję, że pacjentkom z anoreksją towarzyszy brak poczucia bezpieczeństwa w relacji z ojcem. Niejednokrotnie są w stanie wskazać dokładny moment, w którym ich stosunki uległy pogorszeniu - pierwszą miesiączkę.
W wielu miejscach można przeczytać, że okres dojrzewania córki to najtrudniejszy moment ojcostwa. Temat tabu, trudny, unikany. Chłopcom i mężczyznom brakuje edukacji o fizjologii płci przeciwnej. Już w dzieciństwie doświadczamy osobnych lekcji WDŻ - nikt nie rozmawia z chłopcami o fizjologii dziewcząt i odwrotnie. Z mojej perspektywy, owocem tych praktyk jest brak zrozumienia dla naturalnych, fizjologicznych elementów ludzkiego ciała. Miesiączka owiana jest wstydem, to tajemnica zarezerwowana tylko dla kobiet.
Nic dziwnego, że mężczyzna - ojciec nie wie, jak się zachować w tej sytuacji. Co zrobić z faktem, że jego malutka córeczka dojrzewa i staje się kobietą. Jeśli wcześniej w domu nie pracuje się nad swobodą mówienia o tematach związanych z cielesnością, to pierwsza miesiączka może (i często tak się dzieje) stać się momentem zwrotnym w relacji ojciec-córka. Pacjentki wspominają pierwszy okres jako moment odtrącenia ze strony ojca. Mężczyzna nie wie, jak rozmawiać z córką-kobietą - pojawiają się zawstydzenie, poczucie przytłoczenia oraz lęk przed przekroczeniem granic. Znika neutralny grunt relacji ojciec-dziecko.
Z perspektywy dziecka, ważne źródło poczucia bezpieczeństwa i stabilności zostaje utracone. Ograniczanie jedzenia może więc wynikać z chęci zburzenia muru, który wyrósł między córką a ojcem w momencie jej dołączenia do “klubu kobiet”. Dziecięce ciało kojarzy się z bliskością i poczuciem bezpieczeństwa. Odzyskania utraconej relacji dziewczęta upatrują się w zatrzymaniu dojrzewania i powrocie do ciała dziecka.
Figura ojca odgrywa ważną rolę w budowaniu poczucia własnej wartości oraz samoakceptacji u dziewczynki. Uwagi oraz niezauważanie dojrzewającego ciała, brak wsparcia i akceptacji prowokują młode kobiety do prób schudnięcia, aby zyskać aprobatę i zbliżyć się do społecznego ideału. Więcej o roli ojca w budowaniu poczucia własnej wartości przeczytasz w kolejnym artykule.
Podsumowanie
Ten artykuł nie da jednoznacznego rozstrzygnięcia. Nie powiem Wam, że zanik miesiączki zawsze jest przyczyną choroby, jaką jest anoreksja, ale nie uważam też aby zawsze był wyłącznie jej skutkiem. To temat złożony, wielopłaszczyznowy i skomplikowany. Tym tekstem chciałam udowodnić, że warto zerknąć głębiej i doszukiwać się czegoś więcej. Dlaczego?
Bo zrozumienie głębokich myśli, przekonań i potrzeb które popchnęły osobę chorą do ograniczenia jedzenia to ważny aspekt przyczyniający się do skuteczności terapii. Zrozumienie przyczyn pozwala dać wsparcie, którego potrzebuje ta konkretna jednostka, umożliwiając jej powrót do zdrowia fizycznego jak i psychicznego.
Mam nadzieję, że ten artykuł był dla Ciebie przydatny! Jeśli tak, możesz mnie wesprzeć jednorazową wpłatą na portalu BuyCoffee.to. Dzięki Twojej pomocy będę mogła kontynuować tworzenie treści, które są dla Ciebie cenne.
Twoje wsparcie jest dla mnie potwierdzeniem, że to, co robię, ma sens. Każda wpłata, niezależnie od jej wielkości, to dla mnie sygnał, że warto kontynuować pracę w tym kierunku. Dziękuję za Twoje zaufanie i wsparcie!
Kliknij tutaj, aby wesprzeć moją pracę: Postaw Mi Kawę
