Problemy jelitowe to zmora naszych czasów.  Na nieswoiste choroby zapalne jelit (choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego; IBD) cierpi w Polsce już ok. 60 tysięcy osób, podczas gdy zespół jelita nadwrażliwego (IBS) może dotyczyć 10-20% osób dorosłych. Dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego wpływają istotnie na obniżenie jakości życia i utrudniają codzienne funkcjonowanie - stale rosnąca skala tego problemu skłania do zastanowienia, co leży u podłoża epidemii zaburzeń pracy jelit. W poniższym artykule postaram się wskazać potencjalne przyczyny stanu zapalnego jelit oraz jak mu zapobiegać. 

 

Czym jest stan zapalny?

Stan zapalny to element naturalnej reakcji obronnej organizmu przed patogenami, rozwijający się na skutek aktywacji układu odpornościowego. Na skutek kontaktu z czynnikiem wywołującym zapalenie uwalniany jest szereg prozapalnych cząsteczek tzw. cytokin prozapalnych, które aktywują miejscową odpowiedź zapalną. Może mieć charakter ostry lub przewlekły, przy czym przewlekły zwykle jest patologią wynikającą z różnego rodzaju chorób. 

Stan zapalny może rozwinąć się na skutek uszkodzenia fizycznego tkanki, działania patogenów tj. bakterie, grzyby, czy wirusy jak i kontaktu z drażniącą substancją chemiczną. Dodatkowo stan zapalny może wystąpić na skutek reakcji autoimmunologicznej, kiedy układ odpornościowy zwalcza komórki własne organizmu. 

Stan zapalny powinien być kontrolowany i równoważony przez czynniki przeciwzapalne. Gdy czynnik zapalny zostaje usunięty lub znajduje się pod kontrolą, stan zapalny powinien ulec wygaszeniu, a w jego miejsce zaczynają działać mechanizmy naprawcze. 

W zależności od czasu trwania wyróżniamy 3 rodzaje stanu zapalnego:

  • ostry - nagły i silny początek, trwa do kilku dni i ustępuje samoistnie po pokonaniu czynnika zapalnego;
  • podostry - trwa od 3 tygodni do 3 miesięcy i zwykle jest przedłużeniem ostrego stanu zapalnego; nieleczony może przejść w stan zapalny przewlekły;
  • przewlekły - trwa ponad 3 miesiące oraz staje się niebezpieczny dla organizmu; w jego przebiegu dochodzi do włóknienia oraz martwicy tkanek objętych zapaleniem.

Krótko mówiąc, stan zapalny to stan mobilizacji organizmu do walki z czynnikiem potencjalnie niebezpiecznym - jest potrzebny do skutecznej walki z patogenami i stanowi ważną część arsenału układu odpornościowego.Stan zapalny jest normalną, fizjologiczną odpowiedzią organizmu na czynnik zapalny. Ma na celu zneutralizowanie niebezpieczeństwa oraz stymulację naprawy uszkodzeń. Ważne jednak, aby potencjalnie destrukcyjny stan zapalny był równoważony przez procesy naprawcze. Problem pojawia się, kiedy komórki odpornościowe zaczynają działać nieadekwatnie do zagrożenia, wywołując zbyt silną reakcję prozapalną. W przypadku przewlekłego stanu zapalnego dochodzi do przewagi niszczenia tkanek nad procesem naprawy, w związku z czym obserwuje się ich postępujące uszkadzanie. 

 

Czynniki genetyczne

Mówiąc o stanie zapalnym jelit, a zwłaszcza jego wariancie przewlekłym, nie można pominąć aspektów genetycznych. 

Dotychczasowe badania pokazują, że część osób ma predyspozycje do rozwoju przewlekłego stanu zapalnego jelit i IBD. Choroby zapalne jelit częściej występują u osób określonej narodowości (żydowskiej) oraz w rodzinach, a także większe jest prawdopodobieństwo wystąpienia IBD u bliźniąt jednojajowych niż dwujajowych. Występowanie choroby wcześniej w rodzinie częściej obserwuje się w przypadku choroby Leśniowskiego-Crohna, niż w przypadku WZJG. Podłoże genetyczne przewlekłych chorób zapalnych jelit jest złożone - na ten moment zidentyfikowano 99 loci (miejsc chromosomu, w którym znajduje się gen) związanych ze skłonnością do rozwoju IBD. Naukowcy przewidują, że czynnik genetyczne mogą wpływać na przebieg choroby, nasilenie objawów, skuteczność działania leków oraz występowanie działań niepożądanych - potrzeba jednak znacznie większej ilości badań w tym zakresie. Jednoznaczne określenie podłoża choroby dodatkowo utrudnia fakt, że w rozwój zapalenia zaangażowane są także czynniki środowiskowe oraz mikrobiota jelitowa. 

 

Czynniki środowiskowe

Badania pokazują, że narażenie na działanie wybranych czynników środowiskowych, u osób genetycznie predysponowanych do rozwoju IBD, może aktywować przewlekły proces zapalny jelit. Z kolei za zapalenie ostre odpowiedzialne są zwykle drobnoustroje i/lub produkowane przez nie toksyny.

 

Infekcje bakteryjne i wirusowe, toksyny

Najbardziej typową przyczyną wystąpienia ostrego stanu zapalnego jelit są wszelkiego rodzaju infekcje bakteryjne, wirusowe czy grzybicze, przy czym zwykle czynnikiem zakaźnym przy ostrych zapaleniach przewodu pokarmowego są bakterie. Najczęściej winowajcami są Escherichia coli, Salmonella, Campylobacter oraz Clostridium. Spośród wirusów powszechnie mamy do czynienia z zapaleniem jelit na skutek zakażenia rotawirusami, norowirusami, adeno- oraz astrowirusami. Przyczyną występowania objawów mogą być nie same drobnoustroje, ale produkowane przez nie toksyny, np mykotoksyny produkowane przez pleśnie czy toksyna gronkowcowa produkowana przez gronkowce.

Mówiąc o toksynach, nie można nie wspomnieć o kwestiach higieny w przygotowaniu żywności. To właśnie toksyny są przyczyną, dla której nie wolno wyrzucać tylko części nadpsutego produktu. Dla przykładu w przypadku pleśni nitki grzybni przenikają przez cały produkt, wydzielając niebezpieczne toksyny. Mykotoksyny są odporne na obróbkę cieplną czy mrożenie. Zepsuty produkt należy wyrzucić w całości. Przewlekłe narażenie na mykotoksyny zwiększa ryzyko nowotworów przewodu pokarmowego, wątroby oraz białaczek, zwiększa ryzyko mutacji genetycznych w komórkach oraz szansę wystąpienia alergii. 

Drobnoustroje wywołują zwykle stany zapalne przewodu pokarmowego o charakterze ostrym, trwające krótko i ustępujące po pozbyciu się patogenów. Nieprawidłowo leczone mogą dawać zapalenie podostre, przewlekające się. Co więcej może dochodzić do istotnego zaburzenia składu mikrobioty, a co za tym idzie do zwiększenia przepuszczalności jelit i ułatwienia działania czynników prozapalnych. Silna infekcja może stać się czynnikiem aktywującym IBD, u osób z genetyczną skłonnością do przewlekłych chorób zapalnych jelit.

 

Pasożyty

Jelitowe inwazje pasożytnicze są sporym wyzwaniem dla medycyny - u wielu osób obserwuje się przebieg podostry czy bezobjawowy, a obserwowane objawy są niespecyficzne i mało charakterystyczne. W przypadku zakażenia jelit dominującym objawem jest ból brzucha, często występuje biegunka. 

Pasożyty mogą mechanicznie uszkadzać ścianę jelita, co więcej wytwarzają substancje mogące wywoływać silną reakcję alergiczną i gwałtowną odpowiedź układu immunologicznego.  Skąpoobjawowy przebieg inwazji pasożytniczej często skutkuje długotrwałą ekspozycją jelit na czynnik drażniący, w związku z czym nim zostanie wdrożone leczenie może dojść do istotnego uszkodzenia błony śluzowej. 

 

Dieta o wysokim stopniu przetworzenia

Aktualny stan wiedzy pozwala wnioskować, że zwiększona częstość występowania IBD  ma związek z popularyzacją diety zachodniej - bogatej w białko, czerwone mięso, tłuszcze nasycone oraz trans, a także cukier, przy jednoczesnym małym spożyciu błonnika, warzyw i owoców. To co jemy wpływa na skład mikrobioty jelitowej, która przy nieprawidłowej kompozycji może oddziaływać prozapalnie i promować rozwój zapalenia. Toksyczne izomery trans obecne zwłaszcza w produktach wysoko przetworzonych modulują mikrobiom jelitowy w kierunku bardziej “zapalnym”, przez co sprzyjają wytworzeniu stanu zapalnego. Ważny zdaje się także stosunek różnych frakcji tłuszczu w diecie - wysokie spożycie kwasów omega-6 przy jednoczesnym niskim spożyciu omega-3 sprzyjało rozwojowi IBD.

 

Błonnik

Ważną rolę ochronną przed rozwojem stanu zapalnego przewodu pokarmowego pełni błonnik, zwłaszcza błonnik rozpuszczalny obecny w owocach i warzywach. 

Błonnik pełni rolę prebiotyku - odżywia mikrobiotę jelitową zapewniając jej prawidłowy skład i funkcjonowanie. Dodatkowo wiąże toksyny chroniąc organizm przed ich rakotwórczym działaniem. 

Rola błonnika w usuwaniu toksyn z organizmu jest nieoceniona. Włókno reguluje regulując perystaltykę jelit sprawia, że toksyny są regularnie usuwane z organizmu drogą przewodu pokarmowego. Nie dochodzi do zalegania potencjalnie szkodliwych związków, a ich kontakt z błoną śluzową przewodu pokarmowego jest możliwie krótki, co minimalizuje ich negatywne oddziaływanie na komórki śluzówki. 

Bakterie z rodzaju Bifidobacterium zasiedlające nasze jelita fermentują błonnik produkując jednocześnie krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe, m.in. kwas masłowy, odżywiające komórki błony śluzowej jelita. Badania pokazują, że niedobór maślanu, a więc pośrednio niedostateczna podaż błonnika rozpuszczalnego, może przyczyniać się do uszkodzenia błony śluzowej jelit i zwiększonej przepuszczalności bariery jelitowej, co z kolei ułatwia przenikanie toksyn i patogenów do organizmu. Przenikające cząsteczki mogą stymulować przewlekły proces zapalny w jelicie, a także aktywować procesy autoimmunologiczne skierowane przeciwko komórkom budującym ścianę jelit.  

Warto pamiętać, że przy już obecnym stanie zapalnym należy unikać błonnika nierozpuszczalnego, obecnego m.in. w pełnoziarnistych produktach zbożowych oraz w skórkach warzyw i owoców. W warunkach fizjologicznych błonnik nierozpuszczalny zapewnia prawidłową perystaltykę jelit. W sytuacji stanu zapalnego mechaniczne drażnienie ściany przewodu pokarmowego przez włókno może nasilać objawy niepożądane.  

 

Witamina D

Badania pokazują zależność między poziomem witaminy D a częstością i stopniem nasilenia objawów IBD. Niedobór tej witaminy był częstszy u pacjentów z IBD niż u osób zdrowych, a u chorych na nieswoiste choroby zapalne jelit był skorelowany z częstszymi okresami zaostrzenia oraz silniejszym stanem zapalnym. Okazuje się, że witamina D wpływa na aktywność genu odpowiedzialnego za utrzymanie ciągłości nabłonka jelit i szczelnej bariery jelitowej. Naruszenie tej integralności powoduje nasilenie stanu zapalnego w mechanizmie, który opisałam wyżej. 

 

Dodatki do żywności

Dwutlenek siarki i żelaza 

Dwutlenki siarki są powszechnie stosowane do konserwowania, m.in. suszonych owoców. Wykazano, że dwutlenek siarki jest szkodliwy dla żołądka i jelit ssaków (a więc i ludzi). Spożycie tego dodatku do żywności sprzyja zwiększeniu populacji bakterii redukujących siarczyny, które przyczyniają się do powstawania nieprawidłowego śluzu jelitowego poprzez wytwarzanie siarkowodoru uszkadzającego nabłonek jelitowy.

Żelazo wpływa na zapalenie jelit poprzez wpływ na poziom stresu oksydacyjnego komórek. Wysoki poziom żelaza hemowego (obecnego głównie w produktach odzwierzęcych) wywołuje negatywne zmiany składu mikrobioty jelitowej, prowadząc do rozwoju dysbiozy, w wyniku czego zmniejsza się produkcja ochronnego maślanu.  

Sacharyna

Popularna niskokaloryczna substancja słodząca wykorzystywana w produkcji napojów, ciast oraz gum do żucia. Sacharyna hamuje wzrost korzystnych bakterii wchodzących w skład mikrobioty. Wykazuje działanie prozapalne poprzez pośrednią aktywację procesu trawienia warstwy śluzowej i zwiększenie przepuszczalności bariery jelitowej. 

Inne substancje słodzące

Ksylitol, erytrol, sukraloza, aspartam, acesulfam K (oraz wspomniana wyżej sacharyna) mogą wpływać na skład mikrobioty oraz zwiększać wydzielanie hormonów regulujących ruchliwość jelit. Hormony te przyspieszają perystaltykę jelit i mogą wywoływać biegunki u osób wrażliwych. Specyficzne oddziaływanie polioli (ksylitol, erytrol, maltitol; alkohole wielowodorotlenowe) wynika z odmiennego procesu trawienia. Ze względu na brak odpowiednich transporterów, poliole w jelicie cienkim są wchłaniane w niewielkim stopniu. Większość trafia do jelita grubego, gdzie są fermentowane przez bakterie wchodzące w skład mikrobioty. Nasilony proces fermentacji może sprzyjać wystąpieniu dolegliwości jelitowych - gazów, wzdęć, biegunek. 

Warto zauważyć, że przewlekłe biegunki wynikające z długotrwałego stosowania polioli (przy słabej tolerancji tych substancji), mogą negatywnie oddziaływać na proces trawienia i wchłaniania oraz podrażniać jelito prowadząc do rozwoju kolejnych nietolerancji pokarmowych (np. nietolerancji laktozy). 

Emulgatory

Emulgatory, tj. karagenina i karboksymetyloceluloza, naruszają barierę nabłonkową i zakłócają prawidłową odpowiedź zapalną, poprzez stymulowanie cytokin prozapalnych. Inne emulgatory mogą wywoływać stan zapalny poprzez wpływ na skład mikrobioty jelitowej. Skład mikrobioty zmienia się w kierunku bakterii prozapalnych, czemu towarzyszy zniszczenie warstwy śluzowej oraz zmniejszenie produkcji maślanu.

 

Ekspozycja na alergen

Reakcja alergiczna to wynik nadmiernej reakcji układu odpornościowego na czynniki powszechnie traktowane jako obojętne i nieszkodliwe, np. niektóre białka pokarmowe. W odpowiedzi na te substancje organizm uruchamia reakcję odpornościową, czemu towarzyszy uwolnienie czynników prozapalnych mogących wywołać stan zapalny.

W przypadku niezdiagnozowanej i/lub nieleczonej alergii osoba regularnie wchodzi w kontakt z czynnikiem wywołującym reakcję alergiczną, w związku z czym układ odpornościowy jest w stanie przewlekłej aktywacji, a stan zapalny utrzymuje się. Istnieje hipoteza, że niekontrolowana reakcja układu odpornościowego na alergeny może przyczyniać się do zaostrzenia stanu zapalnego w jelitach i zwiększenia ryzyka wystąpienia schorzeń zapalnych jelit.

 

Leki 

Badania potwierdziły zależność między antybiotykoterapią w dzieciństwie, a zakłóceniem składu mikrobioty i zwiększonym ryzykiem IBD. Zauważono także zależność między stosowaniem niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) oraz doustnej antykoncepcji hormonalnej, a naruszeniem bariery jelitowej poprzez zmiany w mikrobiocie. 

Badania pokazują, że częste stosowanie antybiotyków może zwiększać ryzyko wystąpienia przewlekłych chorób zapalnych jelit. Analiza danych pochodzących od ponad 6 milionów Norwegów w wieku powyżej 40 lat wykazała, że największe ryzyko rozwoju IBD występowało u osób 1-2 lata po ekspozycji na lek, u osób które przyjmowały 5 i więcej antybiotyków. Szczególnie zagrażające w kontekście IBD zdają się być antybiotyki o szerokim spektrum działania, często przepisywane w leczeniu chorób przewodu pokarmowego. Prawdopodobnie jest to związane ze zmianami w mikrobiomie jelitowym.

Niestety antybiotyki zabijają nie tylko patogeny, będące przyczyną choroby, ale także korzystne mikroorganizmy wchodzące w skład mikrobioty. Jelita, wyjałowione (pozbawione dobrych bakterii) w skutek antybiotykoterapii są szczególnie narażone na działanie patogenów, w tym Clostridioides difficile. Z biegiem lat obserwuje się wzrost częstości i ciężkości przebiegu poantybiotykowych zakażeń Clostridioides difficile. Dysbioza prowadzi do rozszczelnienia bariery jelitowej, co może skutkować rozwojem stanu zapalnego oraz dolegliwościami takimi jak ból jelit, wzdęcia, biegunki czy zaparcia. 

Warto podkreślić, że antybiotyki stanowią ważny element walki z infekcjami, ale nie powinny być nadużywane. Mając świadomość ich wpływu na mikrobiotę jelitową warto podjąć działania mające na celu utrzymanie równowagi mikroorganizmów jelitowych, np. poprzez stosowanie odpowiedniej probiotykoterapii. 

 

Palenie tytoniu

Palenie tytoniu, zarówno czynne jak i bierne, zwiększa ryzyko rozwoju przewlekłego zapalenia jelit, a dokładnie choroby Leśniowskiego-Crohna, a także pogarsza jej przebieg. W kontekście WZJG pojawiają się doniesienia o ewentualnych korzyściach płynących z palenia tytoniu (zmniejszenie objawów), ale NIE przewyższają one udowodnionego szkodliwego wpływu papierosów na cały organizm.

 

Stres

Stres psychiczny, za pośrednictwem kortyzolu i noradrenaliny, ingeruje w funkcjonowanie osi mózgowo-jelitowej, co może wpływać na działanie przewodu pokarmowego zaburzając homeostazę jelitową. Brzmi egzotycznie, a teraz po ludzku.

Jelita i mózg są ze sobą w ciągłym kontakcie za pośrednictwem tzw. osi mózgowo-jelitowej. Informacje krążą w dwóch kierunkach - z mózgu do jelit, oraz z jelit (a może raczej “z mikrobioty”) do mózgu. Kluczową rolę w komunikacji jelit z ośrodkowym układem nerwowym odkrywa mikrobiota jelitowa. Badania pokazują, że stres psychiczny modyfikuje skład mikrobioty wywołując niekorzystne zmiany. Prowadzi do dysbiozy, czyli zaburzenia równowagi między bakteriami korzystnymi, a chorobotwórczymi. Co więcej zmniejsza się różnorodność mikrobioty oraz populacja bakterii z rodzaju Lactobacillus, czyli kluczowych “ochroniarzy” jelit. W wyniku tych zmian zmniejsza się szczelność bariery jelitowej, a więc układ odpornościowy jest częściej pobudzany przez czynniki zapalne i rośnie wydzielanie cytokin prozapalnych.

Jak to się dzieje, że “zestresowana” mikrobiota jest inna? Stres aktywuje układ współczulny, które swoje do powiedzenia ma także w obrębie tzw. jelitowego układu nerwowego. Układ współczulny stymuluje wydzielanie mucyny oraz przyspiesza perystaltykę jelit, w wyniku czego dochodzi do biegunki. Zmniejszenie integralności bariery jelitowej zwiększa przepuszczalność jelit, w związku z czym toksyny i duże cząstki pokarmowe przenikają do krwiobiegu wywołując stany zapalne. 

Wyniki badań sugerują także związek między chorobami psychicznymi a mikrobiotą - mechanizm jest podobny jak w przypadku stresu. Istnieją dowody na zależność między depresją, zaburzeniami nastroju oraz zaburzeniami lękowymi a składem mikrobioty jelitowej (być może czynnikiem dysbiotycznym jest przewlekły stres towarzyszący tym jednostkom chorobowym), a więc także stanem zapalnym jelit. Odmienny skład mikrobioty jelitowej obserwuje się u osób z autyzmem czy zaburzeniami odżywiania. 

 

Stres oksydacyjny

Stres oksydacyjny to brak równowagi między wytwarzaniem reaktywnych form tlenu (tzw. “wolne rodniki”), a zdolnościami ich neutralizowania (antyoksydacji) przez organizm. Reaktywne formy tlenu powstają w reakcji łańcuchowej - jedna cząsteczka lawinowo stymuluje powstawanie kolejnych. Nadmiar reaktywnych form tlenu niszczy szereg ważnych molekuł. Jednym ze sztandarowych przykładów jest reakcja między reaktywnymi formami tlenu a wielonienasyonymi kwasami tłuszczowymi (WNKT). Warto zauważyć, że WNKT pełnią m.in. rolę ważnego czynnika immunomodulującego (wpływają na funkcjonowanie układu odpornościowego), a także wchodzą w skład błony komórkowej. Uszkodzenie lipidów błony komórkowej zwiększa jej przepuszczalność, co w szeregu przemian prowadzi do zwiększonej syntezy związków o charakterze prozapalnym.

Ze względu na szkodliwość stresu oksydacyjnego organizmy wykształciły szereg mechanizmów obronnych, opartych o antyoksydanty. Antyoksydanty zmiatają wolne rodniki hamując ich destrukcyjne działanie. Do popularnych substancji o charakterze antyoksydacyjnym zalicza się:  witaminy A, E, C, polifenole oraz cząsteczki produkowane w organizmie (endogenne) tj. ferrytyna, transferyna (wiążące jony żelaza), bilirubina czy glutation.

Wiadomo, że u podłoża przewlekłego stanu zapalnego jelit leżą czynniki genetyczne, immunologiczne i środowiskowe, a we wszystkich tych szlakach pośredniczy stres oksydacyjny. Wyniki badań nad związkiem stresu oksydacyjnego z nasileniem objawów pozostają sprzeczne. Zauważa się jednak, że czynniki nasilające stres oksydacyjny tj. palenie tytoniu, niektóre leki, dieta “zachodnia” zwiększają ryzyko zaostrzeń w przebiegu IBD. Coraz częściej obserwuje się korzystny wpływ antyoksydantów u osób z IBD. 

 

Dysbioza

Temat mikrobioty jelitowej przewijał się wielokrotnie w opisie powyższych czynników. Dysbioza jelitowa to inaczej “jakościowe i/lub ilościowe zaburzenia mikrobioty, czyli mikroorganizmów zasiedlających jelita”. Badania pokazują, że dysbioza przyczynia się do rozwoju wielu chorób, w tym IBD czy zaburzeń czynnościowych jelit tj. biegunki, zaparcia, IBS. Dysbioza zwiększa ryzyko rozwoju stanu zapalnego w kilku szlakach. Po pierwsze dochodzi do zachwiania równowagi mikrobioty w kierunku bakterii potencjalnie chorobotwórczych, które mogą wywoływać stan zapalny poprzez aktywację układu immunologicznego. Jelito staje się mniej odporne na inwazję pasożytów z zewnątrz - mniejsza liczebność i różnorodność drobnoustrojów sprzyjających umożliwia kolonizację jelita bakteriom chorobotwórczym. Zaburzenia w składzie mikrobioty prowadzą do uszkodzenia warstwy śluzowej jelita i zwiększenia przepuszczalność bariery jelitowej, co umożliwia przenikanie obcych cząsteczek do tkanek prowadząc do rozwoju stanu zapalnego. Wreszcie same bakterie potencjalnie chorobotwórcze, dominujące podczas dysbiozy, mogą produkować substancje toksyczne uszkadzające ścianę jelita. 

Wszystkie wymienione czynniki prowadzą do zachwiania równowagi pro- i przeciwzapalnej, osłabiając mechanizmy przeciwzapalne przy jednoczesnym promowaniu czynników prozapalnych. Kluczem do zdrowia jelit jest odzyskanie i utrzymanie wspomnianej równowagi, tak aby organizm mógł skutecznie zwalczać czynniki zapalne bez nadmiernego i destrukcyjnego procesu zapalnego.

 

Choroby autoimmunologiczne 

Choroba autoimmunologiczna to rodzaj schorzenia, w którym układ odpornościowy organizmu atakuje własne komórki, tkanki i narządy, mylnie rozpoznając je jako obce i szkodliwe dla organizmu. Zamiast chronić organizm przed patogenami, układ odpornościowy staje się przyczyną uszkodzeń tkanek i narządów, co prowadzi do wystąpienia różnorodnych objawów chorobowych.

Choroby autoimmunologiczne mają charakter przewlekły - raz zapoczątkowane mogą dawać objawy przez długi czas oraz wymagają długotrwałego leczenia i zarządzania. Podłoża chorób autoimmunologicznych dopatruje się w kombinacji genetycznej skłonności oraz czynników środowiskowych, mogących indukować objawy choroby.

Do chorób autoimmunologicznych zalicza się m.in. WZJG oraz chorobę Leśniowskiego-Crohna, a także celiakię.

IBD 

W IBD dochodzi do zaburzenia funkcjonowania układu odpornościowego - komórki tkanek jelitowych są uznawane za obce i włączany jest proces ich zwalczania. Komórki układu odpornościowego migrują do błony śluzowej jelita, gdzie wydzielają cytokiny prozapalne, w wyniku czego rozpoczyna się przewlekły stan zapalny a tkanki są uszkadzane. 

W kontekście autoimmunizacji istotny zdaje się komponent genetyczny - chociaż dokładny mechanizm działania genów posądzanych o udział w rozwoju IBD nie jest znany, to prawdopodobnie wpływają one na regulację odpowiedzi immunologicznej, funkcjonowanie bariery jelitowej oraz interakcję z mikrobiomem jelitowym. Predyspozycja genetyczna do autoimmunizacji może zwiększać ryzyko zachorowania na IBD.

Celiakia

Do chorób przebiegających z przewlekłym stanem zapalnym jelit zalicza się także celiakię. Jest to choroba o podłożu autoimmunologicznym, w której spożywanie glutenu prowadzi do uszkodzenia jelita cienkiego. 

W wyniku kontaktu błony śluzowej z komórkami nabłonka jelitowego dochodzi do aktywacji układu immunologicznego w błonie śluzowej, co skutkuje uwalnianiem cytokin prozapalnych. Aktywowane komórki odpornościowe atakują komórki nabłonka uszkadzając i niszcząc kosmki jelitowe (struktura odpowiedzialna za wchłanianie składników odżywczych) oraz wywołująć stan zapalny. Aby zmniejszyć stan zapalny konieczna jest eliminacja glutenu z diety i dożywotnie przestrzeganie diety bezglutenowej. 

W tym miejscu chciałabym podkreślić, że negatywny wpływ glutenu na zdrowie jelit dotyczy tylko osób z genetyczną predyspozycją do chorób związanych z nietolerancją tego białka. W przypadku pozostałej części społeczeństwa spożywaniu glutenu nie wydaje się mieć negatywnych skutków zdrowotnych.

 

Jak zapobiegać wystąpieniu stanu zapalnego w jelitach?

  • zadbanie o higienę w związku z przygotowaniem i jedzeniem posiłków w celu uniknięcia infekcji bakteryjnych i wirusowych,
  • zadbanie o odpowiednią podaż i rodzaj tłuszczów w diecie - unikanie tłuszczów trans, zwiększenie udziału nienasyconych kwasów tłuszczowych, zwłaszcza z grupy omega-3;
  • zadbanie o odpowiednie spożycie błonnika, zwłaszcza rozpuszczalnego zawartego w warzywach i owocach (uwaga na błonnik nierozpuszczalny przy już obecnym stanie zapalnym!),
  • suplementacja witaminy D i utrzymanie jej optymalnego poziomu w organizmie,
  • unikanie potencjalnie szkodliwych dodatków do żywności tj. dwutlenek siarki, dwutlenek żelaza, emulgatory (m.in. karagen), sacharyna,
  • unikanie nadużywania leków bez wskazań lekarskich,
  • unikanie palenia tytoniu,
  • stosowanie sposobów regulacji napięcia, w celu obniżenia poziomu kortyzolu i lepszego radzenia sobie ze stresem (regularne ćwiczenia fizyczne, joga, spacery na łonie natury, techniki relaksacyjne np. spokojne oddychanie, work-life balance),
  • zadbanie o udział w diecie substancji o charakterze antyoksydacyjnym.

 

 

Mam nadzieję, że ten artykuł był dla Ciebie przydatny! Jeśli tak, możesz mnie wesprzeć jednorazową wpłatą na portalu BuyCoffee.to. Dzięki Twojej pomocy będę mogła kontynuować tworzenie treści, które są dla Ciebie cenne.

Twoje wsparcie jest dla mnie potwierdzeniem, że to, co robię, ma sens. Każda wpłata, niezależnie od jej wielkości, to dla mnie sygnał, że warto kontynuować pracę w tym kierunku. Dziękuję za Twoje zaufanie i wsparcie!

Kliknij tutaj, aby wesprzeć moją pracę: Postaw Mi Kawę

 

Bibliografia:

 

Obraz autorstwa wayhomestudio na Freepik