Od dawna wiadomo, że osoby z zaburzeniami odżywiania charakteryzują pewne określone cechy osobowości, co sugeruje, że samo zaburzenie łaknienia nie tłumaczy całkowicie choroby. Zaburzenia jadłowstrętu i bulimii psychicznej mają podobną dynamikę jak zaburzenia osobowości, zaczynają się one zwykle w wieku nastoletnim lub we wczesnej dorosłości, a ich przebieg jest długotrwały, z okresami nasilenia objawów w sytuacjach stresowych. Badania wskazują na częste występowanie zaburzeń osobowości u pacjentów leczonych z powodu zaburzeń odżywiania. Według różnych metod i kryteriów stosowanych w badaniach, odsetek ten oscyluje między 23% a 80% [1].
Osobowość a występowanie zaburzeń odżywiania
Badania naukowe wykazały, że osoby cierpiące na zaburzenia odżywiania mają pewne charakterystyczne cechy osobowości, takie jak neurotyzm, perfekcjonizm i cechy obsesyjno-kompulsyjne [1]. Neurotyzm to cecha związana z silną emocjonalnością i wrażliwością. Osoba neurotyczna nadmiernie przeżywa negatywne emocje, stany lękowe oraz cechuje się niską odpornością na stres. Z kolei nadmierny perfekcjonizm można określić jako tendencję do wyznaczania nierealistycznie wysokich standardów działania w połączeniu z brakiem akceptacji dla błędów i niedoskonałości. Cecha ta w dużym nasileniu jest określana jako dewiacja (zachowanie lub styl życia, który odbiega od norm społecznych lub kulturowych) i silnie utrudnia normalne funkcjonowanie [2]. Osoby wykazujące cechy obsesyjno-kompulsyjne charakteryzuje duża sztywność i zasadniczość. Czują, że muszą kontrolować wszystko i wszystkich, potrzebują punktów odniesienia, nie lubią zmian, są sztywne i nietolerancyjne, zwłaszcza wobec siebie. Tracą elastyczność, otwartość i często efektywność działania. Osoby cechujące się tego typu zachowaniami wolą poczucie bezpieczeństwa od satysfakcji z życia. [3]. Słabe ukierunkowanie charakteru może również predysponować do wystąpienia tych zaburzeń w sytuacjach dodatkowych obciążeń środowiskowych [1]. Ukierunkowanie charakteru to cecha osobowości, oznaczająca zdolność do dążenia celów i realizacji zadań z wytrwałością i konsekwencją.
W 2020 roku przeprowadzono metanalizę badań zajmujących się cechami osobowości u młodzieży z zaburzeniami odżywiania. Analiza wyników wykazała korelację między występowaniem zaburzeń odżywiania a cechami charakteru takimi jak negatywna afektywność, dystans emocjonalny oraz sumienność, przy czym najsilniejszy związek zaobserwowano między cechą sumienności a zaburzeniami odżywiania. Negatywną afektywność można określić jako przeżywanie szerokiego zakresu negatywnych emocji o częstotliwości i intensywności nieproporcjonalnej do sytuacji. Z kolei dystans emocjonalny to pojęcie, które w psychologii oznacza stan braku umiejętności nawiązania bliskiej relacji z innymi ludźmi. To rodzaj dystansu afektywnego, który ogranicza oznaki uczucia i empatycznej komunikacji między ludźmi. Sumienność to cecha bardziej znana, odznaczająca się silnym pragnieniem prawidłowego wykonywania swoich zadań i obowiązków. Osoby sumienne charakteryzuje ostrożne i czujne podejście do życia [4]. Inne badania wskazują również na labilność emocjonalną, uległość, lękliwość czy roztargnienie [5]. Labilność emocjonalna to cecha osobowości charakteryzująca się dużą zmiennością nastroju i trudnościami w regulacji emocji. Osoby labilne emocjonalnie są podatniejsze na stres, gorzej radzą sobie w sytuacjach wymagających samokontroli. Labilność emocjonalna może być spowodowana przez wiele czynników, w tym zaburzenia nastroju, lękowe i stresowe zaburzenia emocjonalne, zaburzenia osobowości, choroby neurologiczne i zaburzenia hormonalne.
Różnice w cechach osobowości u pacjentów z różnymi postaciami zaburzeń łaknienia
Ocena wielowymiarowa wykazała, że istnieją różnice w charakterystykach osobowości między osobami z różnymi postaciami zaburzeń łaknienia, co może pomóc w lepszej klasyfikacji i zapobieganiu tym zaburzeniom [1]. Dla przykładu ortoreksja zdaje się być silnie związana z takimi cechami jak perfekcjonizm, zachowania obsesyjno-kompulsywne, zły obraz ciała czy pragnienie szczupłości. Na zwiększone ryzyko wystąpienia ortoreksji silnie wpływa historia zaburzeń odżywiania oraz stosowanie diet [6]. W przypadku kompulsywnego objadania się istotne zdają się być takie cechy jak osobowość borderline, objawy depresyjne i mniejsza stabilność emocjonalna, a w przypadku kobiet również sumienność i poszukiwanie wrażeń [7]. Osobowość borderline to zaburzenie osobowości charakteryzujące się trudnościami w regulacji emocji, niestabilnością nastroju, impulsywnością i trudnościami w relacjach interpersonalnych. Osobom z osobowością borderline towarzyszy uczucie pustki i niespełnienia, a także niestabilny obraz własnej osoby oraz otoczenia. W badaniu z 2021 roku opisano związek między ciężkością i rodzajem zaburzeń odżywiania a cechami osobowości. Zahamowanie behawioralne konsekwentnie odróżniało osoby cierpiące na zaburzenia z objadaniem się od osób chorych na anoreksję, stosujących zachowania restrykcyjne. Co więcej, im bardziej nasilone zaburzenia odżywiania, tym bardziej ekstremalne przejawy krytycznych cech osobowości [8]. Hamowanie to zdolność kontroli impulsywnych lub automatycznych reakcji oraz tworzenia odpowiedzi przy użyciu uwagi i rozumowania. Hamowanie blokuje nieodpowiednie zachowania i reakcje automatyczne, umożliwiając sformułowanie reakcji lepszej, bardziej dostosowanej do sytuacji. Zarówno niedobór (obserwowany np. w ADHD) jak i nadmiar hamowania są nieadaptacyjne i utrudniają codzienne funkcjonowanie. Hamowanie behawioralne to problem, który rozwija się już w dzieciństwie. Dziecko z hamowaniem behawioralnym wykazuje silny lęk przed nieznanym, ma trudności z odkrywaniem nowych miejsc, ludzi i przedmiotów, przez co unika sytuacji społecznych. Hamowanie behawioralne może być związane z rozwojem lęku społecznego [https://www.cognifit.com/pl/pl/science/cognitive-skills/inhibition]. Te wyniki badań mogą zainspirować specjalistów pracujących z młodzieżą do działań prewencyjnych oraz pomóc psychiatrom i terapeutom w skuteczniejszym leczeniu zaburzeń odżywiania [1].
Podsumowanie:
Badania naukowe wskazują, że osoby chorujące na zaburzenia odżywiania charakteryzują się pewnymi wspólnymi cechami osobowości. Do cech predysponujących do zaburzeń odżywiania można zaliczyć:
- neurotyzm,
- perfekcjonizm,
- cechy obsesyjno-kompulsywne,
- negatywną afektywność,
- dystans emocjonalny,
- uległość,
- lękliwość,
- rozdrażnienie.
U chorych często obserwuje się zły obraz ciała i pragnienie szczupłości. Konkretne cechy charakteru można przyporządkować do określonych zaburzeń. Nasilenie predysponujących cech zdaje się być skorelowane z ciężkością przebiegu zaburzeń odżywiania.
Mam nadzieję, że ten artykuł był dla Ciebie przydatny! Jeśli tak, możesz mnie wesprzeć jednorazową wpłatą na portalu BuyCoffee.to. Dzięki Twojej pomocy będę mogła kontynuować tworzenie treści, które są dla Ciebie cenne.
Twoje wsparcie jest dla mnie potwierdzeniem, że to, co robię, ma sens. Każda wpłata, niezależnie od jej wielkości, to dla mnie sygnał, że warto kontynuować pracę w tym kierunku. Dziękuję za Twoje zaufanie i wsparcie!
Kliknij tutaj, aby wesprzeć moją pracę: Postaw Mi Kawę
Bibliografia:
- Elżbieta Mikołajczyk, Jerzy Samochowiec, Katedra i Klinika Psychiatrii Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie. Cechy osobowości u pacjentek z zaburzeniami odżywiania.
- https://www.centrumdobrejterapii.pl/materialy/czym-jest-perfekcjonizm/
- https://wojciechklek.pl/osobowosc-obsesyjno-kompulsyjna-ocpd-a-zaburzenia-obsesyjno-kompulsyjne-ocd/
- Dufresne L, Bussières EL, Bédard A, Gingras N, Blanchette-Sarrasin A, Bégin PhD C. Personality traits in adolescents with eating disorder: A meta-analytic review. Int J Eat Disord. 2020 Feb;53(2):157-173. doi: 10.1002/eat.23183. Epub 2019 Oct 21. PMID: 31633223.
- de Vos JA, Radstaak M, Bohlmeijer ET, Westerhof GJ. Exploring associations between personality trait facets and emotional, psychological and social well-being in eating disorder patients. Eat Weight Disord. 2022 Feb;27(1):379-386. doi: 10.1007/s40519-021-01107-6. Epub 2021 Mar 9. PMID: 33687655; PMCID: PMC8860946.
- McComb SE, Mills JS. Orthorexia nervosa: A review of psychosocial risk factors. Appetite. 2019 Sep 1;140:50-75. doi: 10.1016/j.appet.2019.05.005. Epub 2019 May 7. PMID: 31075324.
- Solomon-Krakus S, Uliaszek AA, Bagby RM. Evaluating the associations between personality psychopathology and heterogeneous eating disorder behaviors: A dimensional approach. Personal Disord. 2020 Jul;11(4):249-259. doi: 10.1037/per0000358. Epub 2019 Sep 23. PMID: 31545634.
- Legg NK, Turner BJ. Personality correlates of eating pathology severity and subtypes in The National Comorbidity Survey Adolescent Supplement. J Clin Psychol. 2021 Jan;77(1):189-210. doi: 10.1002/jclp.23021. Epub 2020 Jul 6. PMID: 32627202; PMCID: PMC7725846.
Image by Freepik
